Ο πόνος και οι συνέπειες του για τον άνθρωπο έχουν αναλυθεί σε επιστημονικές μελέτες.
Το φαινόμενο της αίσθησης του πόνου έχει παρατηρηθεί και εξηγηθεί μέσα από διάφορες προσεγγίσεις.Συγκεκριμένοι ερευνητές έχουν εστιάσει περισσότερο στις συμπεριφορές που προκύπτουν από την εμπειρία του πόνου και έχουν μιλήσει για τον πόνο ως ένα « συναισθηματικό- κινητοποιείτο φαινόμενο που οδηγεί σε συμπεριφορές διαφυγής ή αποφυγής» (Weisenberg,1977), ενώ κάποιοι άλλοι έχουν εστιάσει περισσότερο στις οργανικές διαστάσεις του πόνου.
Ωστόσο, επειδή η εμπειρία του πόνου περιλαμβάνει τόσο οργανικούς παράγοντες όσο και ψυχολογικούς, θα μπορούσε να οριστεί ως : «Μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από την απουσία ευεξίας σε σωματικό, συναισθηματικό ή διανοητικό επίπεδο ή μια ενόχληση που κυμαίνεται από την ήπια δυσφορία ή την ελαφρά ανησυχία έως την οξεία ή αφόρητη αγωνία και το μαρτύριο. Ενδέχεται να είναι γενικευμένος και διάχυτος ή να εντοπίζεται σε συγκεκριμένο σημείο και είναι απόρροια ενός σωματικού ή ψυχικού τραύματος . Συνήθως προκαλεί την επιθυμία αποφυγής, διαφυγής ή εξάλειψης του αιτιολογικού παράγοντα που τον προκαλεί, αλλά και των συνεπειών του» (Merriam Webster’s Medical Desk Dictionary [MWMDD], 1996).
Ο πόνος μπορεί να διαφοροποιηθεί ανάλογα με την διάρκεια του σε οξύ και χρόνιο. Ένας πόνος μπορεί να χαρακτηριστεί οξύς όταν αυτός είναι προσωρινός (λιγότερο από έξι μήνες , Turk et al, 1983). Στις περιπτώσεις όπου η αίσθηση του πόνου επιμένει και αργεί να υποχωρήσει ο πόνος θεωρείται χρόνιος (περισσότερο από 6 μήνες). Ένας οξύς πόνος, ο οποίος συνεχίζει να υφίσταται πέρα από ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα μπορεί να χαρακτηριστεί ως χρόνιος. Ο «χρόνιος υποτροπιάζων πόνος» δεν αποτελεί απειλή για τον πάσχοντα, περιλαμβάνει περιόδους με επεισόδια έντονου πόνου και περιόδους όπου παρατηρείται υποχώρηση της αίσθησης του πόνου (π.χ. νευραλγία) (Turk et al.,1983). O «χρόνιος ανθεκτικός μη προοδευτικός πόνος» παρουσιάζει μια σταθερή πορεία αλλά δεν σηματοδοτεί ένα πρόβλημα υγείας το οποίο εξελίσσεται σταδιακά. Ο «χρόνιος κλιμακούμενος πόνος» δημιουργεί μια διαρκή αίσθηση πόνου και η ένταση του σταδιακά αυξάνεται όσο επιδεινώνεται το πρόβλημα υγείας που το προκαλεί . Γεγονός είναι ότι τόσο ο οξύς όσο και ο χρόνιος πόνος δημιουργούν συναισθήματα άγχους και δυσφορίας στο άτομο.
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ
Ένας ασθενής που γνωρίζει οτι το αίσθημα πόνου που βιώνει θα συνεχίσει να το βιώνει για μήνες ή χρόνια ενδέχεται να αισθανθεί αποθάρρυνση, απογοήτευση και σε κάποιες περιπτώσεις απελπισία, ακόμα και αν γνωρίζει τους τρόπους αντιμετώπισης. Οι περισσότεροι ασθενείς που υποφέρουν απο χρόνιο πόνο «αγκιστρώνονται» στο σωματικό αυτό πρόβλημα και διαμορφώνουν την καθημερινότητα τους σύμφωνα με αυτό. Συχνά, παραιτούνται από δραστηριότητες που τους ευχαριστούν ή περιορίζουν την κοινωνική τους ζωή.
Έχει αποδειχθεί, μέσα από επιστημονικές μελέτες , ότι το 20 με 50% των ασθενών με πρόβλημα χρόνιου πόνου παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης και αγιωτικής διαταραχής . Στην εκδήλωση των συναισθηματικών διαταραχών συμβάλουν συγκεκριμένοι παράγοντες όπως ο τρόπος που ο ασθενής αντιλαμβάνεται το πρόβλημα υγείας που βιώνει (πεποιθήσεις), ο τρόπος που επιλέγει να το διαχειριστεί (συμπεριφορές), η αντιμετώπιση του προβλήματος από το ευρύτερο κοινωνικό δίκτυο του ασθενή(οικογένεια και φίλοι) , η προσωπικότητα του ασθενή, η ηλικία του ασθενή και η παρουσία συναισθηματικών διαταραχών πριν από την εμφάνιση του προβλήματος υγείας .
Οι πεποιθήσεις του ασθενή για την υγεία του διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην προσαρμογή του στο χρόνιο πόνο. Ο ασθενής που υποφέρει από χρόνιο πόνο συχνά αποφεύγει συνηθισμένες δραστηριότητες από φόβο για περαιτέρω τραυματισμό ή αυξανόμενο πόνο. Οι δραστηριότητες αυτές περιλαμβάνουν την εργασία, τις κοινωνικές δραστηριότητες ή τα χόμπι. Καθώς ο ασθενής αποσύρεται όλο και περισσότερο, η φυσική του κατάσταση μειώνεται. Παράλληλα με την παραίτηση του από συνήθεις δραστηριότητες και βιώνοντας τον πόνο ο ασθενής αναπτύσσει αρνητικές πεποιθήσεις για την εμπειρία του πόνου του.
Η στάση και η συμπεριφορά της οικογένειας και του φιλικού περιβάλλοντος του πάσχοντας είναι ένα εξίσου σημαντικό ζήτημα που επηρεάζει τον τρόπο που ο ασθενής βιώνει το πρόβλημα υγείας του. Η ενδεχόμενη τάση κάποιων προσώπων από το οικογενειακό περιβάλλον να αντιμετωπίζουν τον ασθενή ως «μόνιμα ανίκανο» ή ως «μη αυτόνομο και αυτάρκη», όχι μόνο δε βοηθάει το άτομο να προσαρμοστεί στο πρόβλημα υγείας αλλά ενισχύει την εμμονή του με αυτό και την αποθάρρυνση του να το διαχειριστεί. Το αποτέλεσμα θα είναι το άτομο να εγκλωβιστεί στον ‘ρόλο του αρρώστου’ που του αποδίδεται και να προβάλει την αδυναμία αυτή ως δικαιολογία για την μη συμμετοχή του στους διάφορους τομείς της κοινωνικής ζωής .
ΓΝΩΣΙΑΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ
Οι θεραπευτικές παρεμβάσεις για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου μπορούν να πραγματοποιηθούν τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Σε ψυχολογικό επίπεδο οι τρόποι αντιμετώπισης του πόνου περιλαμβάνουν γνωσιακές και γνωσιακές-συμπεριφοριστικές μεθόδους . Ο κύριος στόχος των γνωσιακών μεθόδων είναι η τροποποίηση του τρόπου σκέψης του ασθενή σχετικά με την εμπειρία του πόνου.Ο τρόπος σκέψης δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα στον πάσχοντα και δεν τον βοηθά στην αποτελεσματική διαχείριση του πόνου. Μερικές απο τις κύριες δυσλειτουργικές σκέψεις περιλαμβάνουν την τάση υπερβολής ως προς το μέγεθος της αίσθησης του πόνου, την απαισιόδοξη πεποίθηση ότι δεν θα υπάρξει ποτέ τρόπος απαλλαγής από το πρόβλημα υγείας , την αίσθηση απώλειας ελέγχου της κατάστασης, την πεποίθηση ότι κάποια δύναμη μεγαλύτερη ‘έστειλε’ το πρόβλημα υγείας (θεός , μοίρα), το συναίσθημα απώλειας αξίας ως άνθρωπος.
Οι θεραπευτές συνεργάζονται με τον ασθενή και τον βοηθούν να αποκτήσει έναν τρόπο ελέγχου του πόνου καταρχήν εξετάζοντας το περιεχόμενο και την αιτία της δημιουργίας των γνωσιών αυτών και έπειτα βοηθώντας τον ασθενή να κατανοήσει την δυσλειτουργικότητά τους όπως και τους τρόπους που μπορούν να αντικατασταθούν. Το αποτέλεσμα μιας επιτυχούς γνωσιακής θεραπείας θα είναι η αντικατάσταση των αρνητικών γνώσεων του ασθενή με θετικότερες, πιο αισιόδοξές σκέψεις, η αυξημένη αίσθηση ελέγχου στο πρόβλημα υγείας και η απόκτηση ικανότητας του ασθενή να διαχειριστεί αποτελεσματικότερα τον πόνο έτσι ώστε να έχει μικρότερο αρνητικό αντίκτυπο για αυτόν στην καθημερινή του ζωή.
Χρησιμοποιήθηκαν πληροφορίες : Αναγνωστόπουλος , Φ. & Ποταμιάνος , Γ.(2006). Εισαγωγή στην Ψυχολογία της Υγείας. Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα
Τατιάνα Ξένου,
Ψυχολόγος της Υγείας, Msc
