Logodiatrofis.gr
Συνέντευξη

Ψυχονευροανοσολογία | Μία νέα επιστήμη – πρόκληση για όλους τους Επιστήμονες Υγείας

Η Καθηγήτρια Βιοπαθολογίας Ανοσολογίας κα. Χρυσούλα Νικολάου μας εξηγεί για το αντικείμενο της Ψυχονευροανοσολογίας και τη σχέση του με τη διατροφή.

Η κα Χρυσούλα Νικολάου, Καθηγήτρια Βιοπαθολογίας Ανοσολογίας Ιατρικής Σχολής Αθηνών  Ε.Κ.Π.Α., Διευθύντρια Εργαστηρίου Βιοπαθολογίας, “Αιγινήτειο” Νοσοκομείο παραχώρησε ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΗ συνέντευξη στη Δώρα Τζανή για λογαριασμό του Logodiatrofis.gr και μας εξήγησε πως το στρες  αποτελεί “ μια πρόκληση”  για την υγεία και τη νόσο.

  • Κα. Νικολάου θα μπορούσατε να μας εξηγήσετε τι είναι η ψυχονευροανοσολογία;

Η ψυχονευροανοσολογία ( Psychoneuroimmunology)  αποτελεί τη βάση της νεότερης θεώρησης για τη συσχέτιση νου και σώματος, και συνδέει μετά από 2500 χρόνια, τις απόψεις των πρώτων ιατρικών σχολών του Ασκληπιού και του Ιπποκράτη με τα σύγχρονα ερευνητικά δεδομένα. 

Κατά τον Αριστοτέλη, η αρχή της ανθρώπινης επιβίωσης στηρίζεται στη θεωρία της μη μονοσήμαντης ιατρικής αντιμετώπισης της ασθένειας ως μόνο σωματικής, αλλά και ως ψυχικής. Παρά το διαχωρισμό του “νου” ή της “ψυχής” και του “σώματος” (Καρτέσιος 1596 – 1650),τον δέκατο ένατο και εικοστό αιώνα στο χώρο της Ιατρικής, πολλοί είναι αυτοί που υποστηρίζουν το σημαντικό ρόλο του συναισθήματος στη φυσική ασθένεια. 

O πατέρας της σύγχρονης Ιατρικής, Sir William Osler (1849 – 1919) ανέφερε κάποτε ότι «είναι πολύ πιο σημαντικό το να γνωρίζεις τι συμβαίνει στον εγκέφαλο ενός ασθενούς παρά στο στήθος του για να διαμορφώσεις την πρόγνωση .για τον συγκεκριμένο ασθενή που πάσχει από φυματίωση». Είνα σαφές ότι αυτό αποτελεί και τη βάση της σύγχρονης Ψυχονευροανοσολογίας προκειμένου  να ενισχύσει τη θέση της στην κλινική  ιατρική.

Η ψυχονευροανοσολογία είναι ένας νέος, σύγχρονος και συνεχώς εξελισόμενος επιστημονικός τομέας που βασίζεται στην αρμονία πολλών συστημάτων και στην μελέτη του οποίου συμβάλει μία πλειάδα επιστημονικών πεδίων.( ψυχιατρική, ανοσολογία, νευροεπιστήμες, φαρμακολογία. λοιμωξιολογία, ενδοκρινολογία, φυσιολογία, ογκολογία).

Η ραγδαία ανάπτυξη των νευροεπιστημών τα τελευταία 40 χρόνια βοήθησε στην αναγνώριση της συσχέτισης ανοσιακού και ενδοκρινικού συστήματος με την ψυχική «διάθεση» του ανθρώπου, καθώς επίσης και στην κατάδειξη της  αντίστροφης  μεταξύ τους  σχέσης. Υπάρχουν ικανές  ενδείξεις (πειραματικές και κλινικές) που φανερώνουν την αμφίπλευρη επικοινωνία του κεντρικού νευρικού συστήματος (ΚΝΣ) και των ποικίλων συντελεστών του ανοσιακού συστήματος.  

Είναι αξιοσημείωτο ότι τα δύο αυτά συστήματα παρουσιάζουν σημαντικές λειτουργικές ομοιότητες, όπως:

  1. Συνδέουν τον οργανισμό με τον έξω κόσμο και αποτιμούν τις μεταβολές του ως επικίνδυνες ή αθώες,
  2. Υπηρετούν λειτουργίες προσαρμογής και άμυνας,
  3. Διαθέτουν μνήμη και μαθαίνουν μέσα από την εμπειρία,
  4. Συμβάλλουν στην ομοιόσταση,
  5. Οι αποκλίσεις του καθενός έχουν αντίκτυπο στο άλλο, με συνέπεια τη διαμόρφωση συνθηκών για την εκδήλωση και εξέλιξη νόσου.
  • Ποιο είναι το μοντέλο νευροενδοκρινικής ρύθμισης της ανοσιακής απάντησης στο στρες;

Στην διερεύνηση της  σχέσης εξάρτησης μεταξύ εγκεφάλου, ψυχής και ανοσοποιητικού συστήματος το κύριο στοιχείο είναι η κατανόηση του μηχανισμού, με τον οποίο το στρες επηρεάζει τους ανοσιακούς μηχανισμούς και κατ’ επέκταση την γενική κατάσταση υγείας του ανθρωπίνου οργανισμού. Το στρες δρά συνδιαστικά και καθολικά στον οργανισμό με πρωταγωνιστή τον εγκέφαλο.

Ανεξάρτητα από τη φύση του στρες, ο μηχανισμός μέσω του οποίου επηρεάζει τις ανοσιακές λειτουργίες είναι κοινός. H απάντηση στο στρες, αρχίζει με την αξιολόγηση των στρεσογόνων μηνυμάτων στο μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου.   Με τη μεσολάβηση του ιππόκαμπου επιτυγχάνεται η σύγκρισή τους με τις προηγούμενες εμπειρίες του ατόμου. Οι πληροφορίες προσλαμβάνονται από τον υποθάλαμο όπου   ρυθμίζεται ανάλογα η  έκκριση των ορμονών του στρες (κυρίως των γλυκοκορτικοειδών), που δρουν επί του ανοσιακού συστήματος και τροποποιούν την ανοσιακή απάντηση.

  • Τι είναι οι κυτταροκίνες και ποια η ανοσιακή απάντηση;

Οι κυτταροκίνες είναι μακρομόρια που εκκρίνονται από τα κύτταρα του Ανοσιακού Συστήματος και ρυθμίζουν ανάλογα  την παραγωγή ανοσοικανών κυττάρων ενώ κατευθύνουν την ανοσιακή απάντηση. Υπάρχουν δύο είδη  ανοσιακής απάντησης   ( προφλεγμονώδεις – μεταφλεγμονώδεις κυτταροκίνες) τα οποία ασκούν ανταγωνιστική δράση μεταξύ τους και το καθένα από αυτά   ενεργοποιεί έναν ‘‘καταρράκτη’’ (cascade) κυτταροκινών.

Οι κυτταροκίνες έχουν την ικανότητα να διαφοροποιούν μεταβολισμό νευρομεταβιβαστών αλλά και την έκκριση ορμονών με αποτέλεσμα την μετάλλαξη της απαντητικότητας του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος  και Ενδοκρινικού Συστήματος.

Τα  παράγωγα του ανοσιακού συστήματος έχουν τη δυνατότητα να ελέγχουν τη λειτουργικότητα του ενδοκρινικού συστήματος. Παρατηρούμε μία δυναμική σχέση ανάμεσα στο Νευρικό,  Ανοσιακό και Ενδοκρινικό σύστημα με τις επιπτώσεις στις βασικές λειτουργίες  και την συναισθηματική συμπεριφορά.

Το είδος του στρεσογόνου ερεθίσματος, η ένταση, η διάρκεια, η ηλικία, το φύλο, (συγκέντρωση σεροτονίνης, προλακτίνης, αποτελεσματικότητα κορτιζόλης) καθώς και το γονιδιακό προφίλ του ασθενούς δημιουργούν διάφορες άμεσες ή έμμεσες και πολλές φορές ανόμοιες ανοσολογικές απαντήσεις.

Έχει παρατηρηθεί  ότι κατά την αντίδραση στο στρες αυξάνονται ο καρδιακός ρυθμός, η αρτηριακή πίεση, η ροή του αίματος στους μυς και η ορμόνη επινεφρίνη.  Αυτές οι μεταβολές προετοιμάζουν τον άνθρωπο  να πολεμήσει (fight) ή  να φύγει (flight) προκειμένου να αποφύγει κάποιο κίνδυνο. “fight, or flight response” ή  αντίδραση στο stress.

Το στρες όταν έχει βραχεία διάρκεια και αντιμετωπίζεται με προσαρμοστική απόκριση επιτυχως θεωρείται ουδέτερο ή επωφελές για το σύστημα το «καλό» stress, Οταν το προσαρμοστικό σύστημα του οργανισμού αποτυγχάνει να επαναφέρει πλήρως την  ηρεμία   έχουμε  καταστροφικές συνέπειες στο σύστημα,  το «κακό» υπερβολικό stress, το οποίο καταβάλλει την ικανότητα μας για προσαρμογή στα νέα δεδομένα.

Ένα σύγχρονο θέμα της  Ψυχονευροανοσολογίας είναι η μελέτη του στρες στην ανάπτυξη αυτοάνοσων νοσημάτων.

Έχει αποδειχθεί ότι σημαντικά στρεσογόνα γεγονότα μπορεί να ευοδώσουν την εμφάνιση κλινικής συμπτωματολογίας στη πολλαπλή σκλήρυνση  (Multiple Sclerosis)  και στο σακχαρώδη διαβήτη. Στη ρευματοειδή αρθρίτιδα η παραγωγή των προφλεγμονωδών κυτταροκινών από τα μακροφάγα εμφανίζεται αυξημένη στο στρες και αυτό έχει ενοχοποιηθεί ως παράγοντας επιδείνωσης της  νόσου.

Το στρες δρα ως επιβαρυντικός ή και ως πυροδοτικός μηχανισμός  στην ανάπτυξη συναισθηματικών διαταραχών με κυρίαρχη την κατάθλιψη και  ερευνάται  η υπόθεση εμπλοκής της  ανοσοδραστηριοποίησης και υπερέκκρισης προφλεγμονωδών κυταροκινών στην αιτιοπαθογένεια της κατάθλιψης.

Σταθερό εύρημα στην κατάθλιψη αποτελεί η επικράτηση της ιντερφερόνης-γ (IFN-γ), τα υψηλά επίπεδα της οποίας οδηγούν σε καταβολισμό της τρυπτοφάνης και σε χαμηλά επίπεδα σεροτονίνης, ωστόσο, φαίνεται να υπάρχουν διαφορετικά ανοσολογικά προφίλ ανάλογα με τους διαφορετικούς κλινικούς τύπους της νόσου καθώς και με τη διαφοροποίηση σε μείζονα ή ελάσσονα κατάθλιψη.

Η υπόθεση ότι το στρες και οι συναισθηματικές διαταραχές μπορούν να συμμετέχουν στην καρκινογένεση, καθώς και στην εμφάνιση καρδιαγγειακών παθήσεων και διαταραχών του γαστρεντερικού συστήματος αναφέρεται από την εποχή του Γαληνού.

Η ένταση της απόκρισης του συστήματος του στρες αλλά και το είδος της ανοσιακής απάντησης φαίνεται να διαφέρουν μεταξύ ανδρών και γυναικών αλλά και ανάμεσα στο γυναικείο φύλο κατά τη διάρκεια των διαφορετικών σταδίων της αναπαραγωγικής ηλικίας και του εμμηνορρυσιακού κύκλου.

Η ικανότητα  πολλών αντιψυχωσικών  φαρμάκων να  τροποποιούν την ανοσιακή     απάντηση έχει τεκμηριωθεί και το ερευνητικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται  στην επιλογή των καταλλήλων ανοσοτροποποιητικών φαρμάκων για την  ψυχιατρική θεραπευτική.   Υπάρχουν μελέτες που αναφέρουν σημαντικά στοιχεία που υποδεικνύουν ότι η διαχείριση του μεταβολικού μονοπατιού της τρυπτοφάνης πιθανώς να παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη θεραπευτική παρέμβαση στις ψυχικές  διαταραχές.

  • Πώς εκφράζεται το σύστημα του Στρες;

Το σύστημα του στρες εκφράζεται με :

  • ΧΡΟΝΙΑ ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ – ΧΡΟΝΙΑ ΜΗ ΜΕΤΑΔΙΔΟΜΕΝΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ : Άγχος, κατάθλιψη, αντικοινωνική συμπεριφορά, Ψυχοσωματικές διαταραχές,  χρόνια κώπωση, πόνος, νυκτερινή αυπνία,  ημερήσια υπνηλία, Παχυσαρκία, διαβήτης τ2,συστηματική φλεγμονή-καρδιαγγειακά νοσήματα, Οστεοπόρωση, Πρόωρο γήρας, Καρκίνος.
  • ΟΞΕΙΑ ΠΑΘΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ : Άσθμα,  έκζεμα,  κνίδωση,Ημικρανία, Πονοκέφαλος τάσης, Κοιλιακό άλγος, Υπερτασικό επεισόδιο,Επεισόδιο πανικού,Καρδιακή ισχαιμία, Αρρυθμία ,Θάνατος,Ψυχωσικό επεισόδιο.
  • Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε το Στρες;

Οι δόκιμοι τρόποι αντιμετώπισης του STRESS είναι:

  • Πνευματική ζωή
  • Φιλοσόφηση
  • Εγκαρτέρηση
  • Φιλία
  • Υπέρβαση
  • Φιλανθρωπική δράση
  • Εθελοντισμός
  • Φυσική άσκηση
  • Τεχνικές χαλάρωσης
  • Γνωσιακή – συμπεριφορική ψυχοθεραπεία
  • Υγιεινή διατροφή (μεσογειακή).
  • Ο ρόλος της διατροφής στην αντιμετώπιση του Στρες;

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ: Υπάρχουν πλέον μελέτες που αποδεικνύουν ότι ακολουθώντας  μια διατροφή πλούσια σε Ω3 λιπαρά οξέα, βιταμίνες, και αντιοξειδωτικές ουσίες που βρίσκονται σε μεγάλη συγκέντρωση στα μικρά ψάρια, στο ελαιόλαδο, ξηρούς καρπόυς φρούτα και λαχανικά, προλαμβάνει και βοηθά τον οργανισμό στην αντιμετώπιση του στρες.

  • Ο ρόλος της φυσικής άσκησης στην αντιμετώπιση του Στρες;

Σύμφωνα με μελέτες η άσκηση πέρα από το ότι αυξάνει τον μεταβολισμό και μας βοηθά να χάσουμε βάρος φαίνεται να συμβάλλει στην έκκριση ενδορφινών με αποτέλεσμα να μειώνει το στρες, το άγχος, την ισορροπία των  νευρομεταβιβαστών (αυξάνει τη σεροτονίνη και νορεπινεφρίνη στον εγκέφαλό). “Η σχέση του  σώματος  και το πνεύματος  θα μπορούσε  να χαρακτηριστεί ως «συζυγική»,  και  αλληλένδετη. Οταν ο ενας υποφέρει ο άλλος συμπάσχει ( Lord Chesterfield, 1694-1773).

Ο Παγκοσμιος οργανισμός Υγείας από το 1948, ονομάζει την υγεία ως  «μία πλήρη και ισορροπημένη ψυχική,  φυσική και κοινωνική κατάσταση και όχι απλά την απουσία μιας οποιασδήποτε παθολογίας-αρρώστιας ή και αναπηρίας (είτε ψυχικής είτε νοητικής είτε σωματικής)”, συμπληρώνει η Καθηγήτρια Ιατρικής κα Χρυσούλα Νικολάου.

Την συνέντευξη επιμελήθηκε η Δώρα Τζανή – Δημοσιογράφος της Ομάδας Logodiatrofis.gr

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ